نکات مهم در زراعت پنبه

نکات مهم در زراعت پنبه

مقدمه

یکی از زراعت های معمول در کشور، به خصوص در نواحی مرکزی و جنوبی آن، کشت پنبه است.  محصول پنبه به خاطر داشتن ارزش اقتصادی و تجاری، در جهان به طلای سفید معروف می باشد. این گیاه در مناطق «گرم و خشک» و «نیمه خشک» کشت می شود. پنبه در تأمین پوشاک، روغن، خوراک دام، صنایع و نساجی نقش مهمی ایفا می کند. یکی از مهم ترین عوامل تولید اقتصادی محصول پنبه در مناطق مختلف، کشت مکانیزه است. برای تولید محصول کافی و مرغوب باید شرایط رشد و نمو گیاه را به خوبی فراهم کنیم. به طور کلی، پنبه در اکثر زمین ها به خوبی رشد می کند. زمین های «رسی و شنی» و «شنی رسی» و به خصوص زمین های «هوموسی» برای زراعت پنبه مناسب ترند.

* دوره رشد پنبه به چهار مرحله تقسیم می شود:

1.   کشت بذر تا سبز شدن

2.      سبز شدن تا ظهور غنچه

3.      ظهور غنچه گل تا تشکیل غوزه

4.      تشکیل غوزه تا باز شدن آن

این مراحل رشد، زمانی به خوبی طی می شود که بذرهای پنبه در بستری مناسب کشت شوند.

تهیه زمین:

قبل از کشت، باید در مورد نحوه تهیه زمین دقت کرد تا زمین نرم و در عین حال به هم پیوسته و مناسبی برای زراعت پنبه آماده شود. برای این منظور، شخم پاییزه توصیه می گردد. چنانچه زمین در عمق بیشتر از 20 سانتیمتر سفت باشد، زیر شکن در پاییز ضروری است. به محض مناسب شدن شرایط کاشت و حرارت کافی، بسته به مناطق مختلف، از نیمه دوم فروردین ماه تا نیمه دوم اردیبهشت ماه، اقدام به کشت پنبه می کنیم.

دوره رشد، زمانی است که بذر پنبه در بستر خاک قرار دارد و محیط مناسبی برای رشد در اختیارش می باشد.

در روش کرتی بیشتر از 80% بذرها چنین محیطی را در اختیار ندارند و در دوره های اولیه سبز شدن خشک می شوند.

عملیات تهیه زمین

1-  شخم عمیق پاییزه و زمستانه: این شخم به طور عمده، در فصل پاییز و حداکثر تا 15 بهمن ماه صورت می گیرد. شخم پاییزه سبب خواهد شد تا بعضی از آفات پنبه که دوره زمستان گذرانی در خاک را طی می کنند، به سطح خاک آمده و در اثر سرما، یخبندان و عوامل دیگر -از جمله پرندگان- از بین بروند. درضمن، در حالی که خاک بر اثر بارندگی های زمستان مرطوب است، به وسیله دیسک نرم، مزرعه را برای کاشت آماده می کنیم.  

2-  انجام «آب تخت زمستانه» به منظور تکمیل مبارزه زراعی زمستانه، باعث از بین رفتن شفیره های زمستان گذران، ذخیره رطوبت کافی و جلوگیری از تنش خشکی در اوایل فصل کاشت خواهد شد.

3-  استفاده از زیر شکن (ساب سویلر) هر سه سال یک بار، به خصوص در زمین هایی که لایه های زیر زمینی سختی دارند (در عمق بیشتر از 20 سانتی متر)، بسیار مفید است.

عملیات آماده سازی زمین:

1-  این عملیات در اواخر اسفندماه شروع و با انجام شخم سطحی و دو بار دیسک عمود بر هم -در زمانی که کلوخ ها هنوز نم دارند- به منظور نرم کردن کامل آنها انجام می شود.

2-  با توجه به اهمیت تسطیح زمین و تأثیر آن در سبز یکنواخت بوته ها و همچنین سهولت آبیاری، استفاده از لِولِر -بعد از دیسک زدن- ضروری است.

3-  به منظور کنترل علف های هرز یک ساله، استفاده از علفکش های قبل از کشت، پس از لولر ضروری است. بلافاصله بعد از آن هم، باید نسبت به زدن دو بار دیسک عمود بر هم با ماله -به منظور مخلوط کردن سم با خاک- اقدام کرد. همچنین در این مرحله، قبل از سمپاشی، کود پایه مورد نیاز در سطح زمین پخش شود.

* تذکر مهم: با توجه به اینکه عملیات رایج فوق، به علت تردد زیاد ماشین آلات، سبب فشردگی خاک شده و در نهایت منجر به کاهش عملکرد می گردد، استفاده از روش شخم های حفاظتی، که در آن تردد ماشین آلات در مزرعه به حداقل ممکن کاهش یابد، توصیه می شود.

کاشت:

 به طور کلی سه روش کشت برای زراعت پنبه متداول می باشد:

1.      کشت کرتی

2.      کشت با فاروئر

3.      کشت با بذرکار

1-کشت کرتی: در این روش، بذرها را به صورت دستپاش و یا در بعضی مناطق با کود پاشی در سطح مزرعه پخش می کنند. سپس با دیسک نرم، بذرها را به زیر خاک می برند.

* معایب آن به طور خلاصه عبارتند از:

اول: «تسطیح کامل در داخل هر کرت» که مستلزم کار و دستمزد زیاد می باشد.

 دوم: «سله بستن پای بوته ها»، «جلوگیری از رشد سریع و کامل پنبه در زمین های سفت» و «نبودن خاک مکفی در دسترس بوته های پنبه».

 سوم: «یکنواخت نبودن فاصله بوته ها» که برای عملیات مختلفی مثل؛ سمپاشی، وجین، تنک کردن و برداشت، مشکلاتی پدید می آورد.

2- کشت با فاروئر: در این روش، (پس از تهیه زمین و کشیدن ماله) و پس از پاشیدن بذرهای پنبه، اقدام به کشیدن فاروئر در مزرعه می کنند. مزیت آن نسبت به کشت کرتی آن است که، سمپاشی، کولتیواتور زدن و برداشت به راحتی انجام می شود و به دلیل اینکه بذرها در عمق های متفاوت قرار می گیرند، درصد «بد سبزی» زیاد است.

3-کشت مکانیزه (بذرکار): در این روش پس از آماده سازی زمین، بذر پنبه توسط بذرکار در امتداد خطوط، روی پشته کشت می شود. در صورتی که بذر سالم و مرغوب تهیه و نکات توصیه شده در مورد بذرها با دقت عمل گردد، سبزِ حاصل «یک دست» خواهد بود. نظر به اینکه با کشت مکانیزه پنبه، به میزان متوسط 100 کیلو گرم در هکتار می توان در مصرف بذر صرفه جویی کرد و کلیه عملیات داشت و برداشت را به صورت فنی و استاندارد انجام داد، در مجموع افزایش تولید را خواهیم داشت.

کولتیواتور زنی:

به طور کلی در کشت مکانیزه و خطی، پس از هر بار آبیاری، مزرعه پنبه را کولتیواتور میزنند. این کار برای رسیدن به چند منظور انجام می شود:

-        نرم کردن پای بوته ها

-        تهویه خاک و ریشه ها

-        جلوگیری از تبخیر و حفظ رطوبت خاک

-        وجین علف های هرز داخل شیارها و کنار بوته ها.

این عمل همچنین موجب خواهد شد تا کف شیارها سله شکنی و نرم شود و رطوبت در آبیاری بعدی بهتر و به عمق بیشتری نفوذ کند.

بهترین موقع زدن کولتیواتور، زمانی است که زمین رطوبت سطحی خود را از دست نداده و هنوز کاملاً خشک نشده باشد (به اصطلاح گاو رو است).

نکات مهم در کاشت پنبه:

1-   استفاده از بذرهای اصلاح شده دلیتنه، به دلیل کاهش میزان مصرف بذر، سبز بهتر و تولید بیشتر  توصیه می شود.

2-  بهترین زمان کاشت پنبه، وقتی است که خطر یخبندان برطرف شده و حرارت متوسط هوای محیط در طی یک هفته به حدود 16 درجه سانتی گراد رسیده باشد. معمولاً این درجه حرارت، از 20 فروردین تا 20 اردیبهشت، به ترتیب برای نواحی جنوبی تا شمالی خراسان رضوی تأمین می شود.

3-  کشت ردیفی پنبه را می توان با خطی کارها، ردیف کار و یا پنوماتیک انجام داد. کشت ردیفی به دلایل زیر بر کشت دستپاش ارجحیت دارد:

- مقدار مصرف بذر در واحد سطح کمتر بوده و قابل تنظیم است.

- بذر در عمق مناسب قرار گرفته و در نتیجه، سبز  محصول مطلوب و یکنواخت خواهد بود.

- عملیات داشت (وجین،تنک و غیره) و برداشت به راحتی انجام می شود.

4-  عمق مناسب کاشت بذر پنبه، متناسب با بافت خاک، 7-4 سانتی متر است . (اصولاً عمق کاشت در خاک های سنگین، کمتر از خاک های سبک است).

5-  میزان مصرف بذر پنبه در کشت ردیفی با بذر کار به مقدار 20 کیلوگرم دلفینه و یا 40 کیلوگرم کرکدار کافی است. در کشت تاروئی، با اعمال مدیریت صحیح، می توان با مصرف 60 کیلوگرم بذر کرکدار و در کشت کرتی با مصرف 80 کیلوگرم بذر کرکدار ، سبز مناسبی داشت.

6-  تراکم مناسب در زراعت پنبه، با توجه به شرایط خاک از نظر حاصلخیزی، بافت و شوری 100-65 هزار بوته در هکتار می باشد. بدیهی است در خاک های با بافت سنگین و حاصلخیز به دلیل رشد رویشی زیاد، تعداد بوته در واحد سطح کمتر در نظر گرفته می شود.

7-  بهترین فاصله بین ردیف ها و نیز بین بوته های روی ردیف ها، با در نظر گرفتن تراکم مناسب، رسیدن به حالت مربعی است. بدیهی است در صورتی که برداشت پنبه مکانیزه باشد، باید فواصل بین ردیف ها متناسب با عرض کار کمباین در نظر گرفته شود.

داشت پنبه:

1-       تنک کردن بوته ها:

این اقدام در مرحله 6-4 برگی (برگ های اصلی) انجام می شود. این زمان معمولاً 30-20 روز پس از اولین آبیاری است. در انجام عملیات تنک، به منظور جلوگیری از وارد آمدن صدمه به بوته های باقی مانده، بهتر است بوته های ضعیف و اضافی، از سطح زمین قطع شده و از کشیدن آنها با ریشه خودداری گردد.

2-      آبیاری:

- در کشت ردیفی، اولین آبیاری بسیار مهم است و باید طوری انجام شود که اولاً بذرها به حد کافی رطوبت را جذب کنند و ثانیاً در خاک بالای بذر، سله ایجاد نشود. برای رسیدن به این منظور باید حداکثر دو سوم پشته بذر خیس شود.

- دومین آبیاری، برای از بین بردن سله احتمالی و همچنین افزایش سرعت جوانه زنی است. این آبیاری سبک تر از آبیاری اول و چند روز پس از آن می باشد.

- با توجه به حساس بودن مرحله گلدهی به تنش آبی، کم کردن مدار آبیاری در این مرحله، تأثیر قابل توجهی بر عملکرد محصول خواهد داشت.

- به منظور جلوگیری از وارد آمدن خسارت سرمای احتمالی زودرس پاییزه، افزایش زودرسی پنبه و کاهش خسارت آفت عسلک، بهتر است قطع آبیاری پنبه «در خاک های سنگین و متوسط، در نیمه شهریور ماه» و «در خاک های سبک و شنی در پایان شهریور ماه» صورت گیرد.

3- تغذیه:

 میزان مصرف کود در مزارع باید بر اساس آزمون خاک باشد.

*کودهای ازته؛

- در خاک های متوسط و سنگین، باید در طی سه مرحله (  ¹₃ زمان کاشت و مابقی در دو مرحله شروع غنچه دهی و شروع گلدهی)

- و در خاک های سبک، طی چهار مرحله (  ¹₄ زمان کاشت و مابقی در مراحل 6-4 برگی، شروع غنچه دهی و شروع گلدهی) به زمین داده شود.

* کودهای فسفاته و پتاسه، باید همزمان با کاشت مصرف شود.

*  مصرف کودهای میکرو به دلیل بالا بودن PH خاک ها در استان خراسان رضوی، به صورت محلول پاشی و به عنوان عملیات تکمیلی کود پاشی قابل توصیه است.

- برای استفاده بهینه از کودهای مصرفی باید حتی الامکان؛

الف: کود در ناحیه ریشه قرار داده شود.

ب: کود در زمان مناسب مصرف شود.

ج: کود به میزان متعادل مصرف شود.   

4 -آفات مهم پنبه: