پرورش مرغ بومی

نکاتی که باید برای پرورش مرغ بومی بدانیم ...

پرورش مرغ بومی

مقدمه  

به منظور استفاده از منابع غذایی غیر قابل استفاده در روستاها و تأمین بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه روستایی، طرح تکثیر و پرورش مرغ بومی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در حال حاضر در برخی کشورهای در حال توسعه، بیشترین حجم مرغ و تخم مرغ مورد نیاز، از محل مرغ های بومی تأمین میشود. به عنوان مثال؛ بر اساس گزارش سازمان خواربار جهانی، 80% جمعیت مرغ های موجود در قاره آفریقا را مرغ های بومی تشکیل می دهد. مرغ های بومی به دلیل تولید تخم مرغ ارگانیک و سالم و میزان کلسترول کمتر، مورد توجه می باشد. علاوه بر موارد گفته شده، بیشتر بر قدرت سازش پذیری مرغ های بومی در شرایط نامساعد محیطی تأکید می شود. همچنین درآمد جنبی حاصل از پرورش آنها، کمک زیادی به اقتصاد خانوار روستایی می کند.

خصوصیات مرغ بومی ایران

مرغ بومی ایران دارای چهار مشخصه است؛

1- ماندگاری در شرایط روستا

2- مقاومت در مقابل بیماری های منطقه ای

3- قانع بودن و تغذیه به وسیله ضایعات کشاورزی، مازاد غذای روستائیان، پس چر غلات، ضایعات باغ ها و ...

4- تولید سالم (‌ارگانیک) 

روش نگهداری مرغ بومی

تلفیقی از دو روش «صنعتی» و «سنتی» می تواند باعث افزایش تولیدات مرغ بومی (گوشت و تخم مرغ) شود.

اگر شرایط زیست و تغذیه طیور بومی بهبود یابد، با توجه به «به گزینی و عملیات اصلاح نژادی» که در ایستگاه های مرغ بومی انجام می شود، به یقین منجر به افزایش تولید خواهد شد.

احداث آشیانه

آشیانه مرغ بومی بهتر است با توجه به امکانات موجود در روستا و شرایط اقلیمی ساخته شود.

آشیانه باید به صورت عایق و قابل شستشو و با حداقل هزینه ساخته شود.

کف سالن با مصالح موجود در روستا هموار و دیوارهای جانبی جایگاه از داخل قابل شستشو باشد.

سقف نیز حتی الامکان با مصالح عایق پوشانده شده باشد تا از شرایط آب و هوایی محیط اطراف متأثر نشود.

عمل تهویه و تنظیم نور به صورت طبیعی و با باز و بسته کردن پنجره های  آشیانه صورت گیرد. توصیه می شود؛ برای کنترل نور و استفاده از خاصیت ضد عفونی کنندگی آن، از ورق تلق های تیره رنگ upvc)) ‌به جای شیشه استفاده شود؛ زیرا اشعه ماوراء بنفش که دارای خاصیت ضد عفونی کنندگی است نمی تواند از شیشه عبور کند.

برای هر 10 تا 12 متر مربع مساحت کف آشیانه، یک متر مربع پنجره کافی است. برای جلوگیری از ورود حشرات موزی و حیوانات مضر، بهتر است پشت پنجره ها را توری بکشیم.

در مناطق گرمسیر، پنجره ها نزدیک سقف، و در مناطق سردسیر، پنجره ها را نزدیک کف جایگاه احداث می کنند.

احداث گردشگاه در محوطه جلو آشیانه، به منظور استفاده طیور بومی از هوای آزاد ضروری است. مساحت گردشگاه بهتر است دو برابر مساحت آشیانه (و حتی بیشتر) در نظر گرفته شود. لازم است اطراف گردشگاه به وسیله توری محصور شود.

اگر در محوطه گردشگاه، گیاهانی از قبیل یونجه و شبدر کشت، شود بسیار مفید خواهد بود؛ زیرا می تواند به صورت تناوبی مورد چرای طیور قرار گیرد.

ارتفاع آشیانه

ارتفاع آشیانه باید در مناطق گرمسیر بیشتر از مناطق سردسیر باشد. یعنی در مناطق گرمسیر حدود 5/3 الی 4 متر و در مناطق سردسیر 3 الی 5/3 متر باشد.

آشیانه را «در مناطق گرمسیر شرقی-غربی» و «در مناطق سردسیر شمالی- جنوبی» می سازند.

مساحت لازم برای پرورش مرغ بومی

به ازاء هر 4 قطعه مرغ بومی، یک متر مربع آشیانه مسقف  و 2 متر مربع فضای آزاد لازم است.

اندازه لبه دانخوری

§     برای جوجه های 2 تا 4 هفته؛ 2 سانتی متر

§        برای نیمچه ها؛ 7 تا 8 سانتی متر

§        و برای مرغ های تخمی؛ 10- 15سانتی متر باید باشد.       

آبخوری های ناودانی یا طولی

§        برای جوجه تا سن 5 هفتگی؛ یک سانتی متر

§        از 5 تا 8 هفتگی؛ 5/1 تا 2 سانتی متر

§        و برای مرغ های بالغ و تخم گذار؛ 5/2 سانتی متر لبه لازم است.

اگر از آبخوری های سیفونی استفاده می شود، برای هر 50 قطعه مرغ بومی تخمگذار، یک عدد در نظر می گیرند.

لانه تخم گذاری

«برای هر 6-5 قطعه مرغ، یک لانه تخم گذاری معمولی» و «برای هر 50 قطعه مرغ، یک متر مربع لانه تخم گذاری جمعی» لازم است.

لانه تخم گذاری باید حداقل یک ماه قبل از شروع تخم گذاری در داخل آشیانه قرار گیرد تا مرغ عادت کند در داخل آن، تخم گذاری کند. همچنین بعضی مواقع، مرغ های کرچ در لانه تخم گذاری تجمع می کنند که باعث خفگی و مرگ آنها می شود. برای جلوگیری از این مشکل باید مرغ های کرچ را از لانه ها خارج کرد و در معرض نور شدید خارج از جایگاه قرار داد.

چوب خوابگاه

مرغ ها بر حسب غریزه عادت دارند در جاهای بلند استراحت کنند. بنابراین، نصب چوب خوابگاه در آشیانه بسیار مفید است. این کار باعث می شود مرغ ها از نشستن بر روی ظروف آبخوری و دانخوری خودداری کنند. در نتیجه این ظروف کمتر در معرض آ لودگی به مدفوع قرار می گیرند.

طول این چوب ها به ازاء هر مرغ 25-20 سانتی متر در نظر گرفته می شود.

ارتفاع چوب خواب «برای جوجه ها 40 سانتیمتر» و «برای مرغ های بالغ 90 سانتی متر» از سطح جایگاه می باشد .

الگوی ساخت آشیانه مرغ بومی

فنس کشی؛ به این صورت که دیوار طولی پشت، دیوار طولی جلو و دیوارهای عرضی جانبی به وسیله مصالح موجود در روستا ساخته شود. ارتفاع این دیوارها، یک متر در قسمت پایین می تواند باشد و بقیه (تا ارتفاع 2 متر) را می شود فنس کشی کرد.

با احداث پنجره هایی در دیوارهای عرضی و یا پشتی می توان از نور خورشید ساعت های بعد از ظهر، استفاده بیشتری کرد. درب آشیانه را می توان در یکی از دیوارهای عرضی نصب نمود.

اگر برای سقف آشیانه از ایرانیت استفاده می شود، باید با گل اندود کردن، یا قرار دادن کاه و کلش بر روی سقف پشتی و یا نصب کانتکس در زیر سقف، آن را عایق کرد.

شیب سقف باید به طرف قسمت پشت جایگاه باشد تا موقع بارندگی، باعث تجمع آب در داخل گردشگاه نشود.

تهویه و نور گیری آشیانه، به صورت طبیعی انجام می شود. در فصل های سرد برای گرم نگاه داشتن جایگاه، می توان قسمت فنس کشی جلو را به وسیله یک لایه پلاستیک پوشاند. به این ترتیب، جایگاه از خطر ریزش برف و باران در امان می ماند.

این نوع جایگاه برای نگهداری گله های 50 الی 300 قطعه ای در روستا پیشنهاد می شود.

مساحت گردشگاه جلو آشیانه (برای چرای آزاد طیور) باید دو برابر مساحت جایگاه مسقف باشد. این نوع جایگاه برای مناطق گرمسیری توصیه می شود.

به منظور احداث جایگاه مرغ بومی برای مناطق سردسیر، پیشنهاد می شود؛ دیوار کشی جانبی جایگاه «در قسمت های عرضی، کامل» و «در قسمت های طولی، تا یک متر مانده به سقف» انجام شود. بقیه ارتفاع تا زیر سقف به صورت آزاد و تنها به وسیله ستون هایی به سقف متصل شود. لازم است پنجره ها ی ثابت در نزدیک کف جایگاه در دیوار جانبی نصب شوند.

سایر مشخصات جایگاه، مانند آشیانه های قبلی می باشد.

آماده کردن جایگاه  پرورش

قبل از انتقال جوجه ها به محل پرورش، باید سالن را آماده کرد.

کلیه لوازم و بستر، جمع آوری و از جایگاه خارج شود.

پس از گردگیری، دیوارها، سقف و پنجره ها را تمیز می کنیم.

به وسیله آب معمولی، جایگاه شسته و ضد عفونی شود.

در صورت امکان، بهتر است کف سالن با شعله افکن سوزانده شود تا کلیه عوامل بیماری زا از بین بروند.

 بعد از آن، درب و پنجره ها را باز می گذاریم تا سالن خشک شود.

و در نهایت، بستر را پهن و دانخوری ها و آبخوری ها را در جاهای مناسب قرار می دهیم.

در روزهای اول تا حدود 14 روز، برای تغذیه از سینی های مسطح و کارتن های حمل جوجه (با ارتفاع 3 سانتی متر) می توان استفاده کرد.

ارتفاع بستر با توجه به فصل پرورش؛ 10-5 سانتی متر می باشد.                                                             

پس از آماده شدن سالن،  باید درجه حرارت و رطوبت آن تنظیم شود.

بعد از گذشت 24 ساعت، جوجه ها را به سالن منتقل می کنند.

در روزهای اول، دمای جایگاه باید 34 درجه سانتی گراد باشد. این میزان حرارت، با افزایش سن، هر هفته دو درجه کاهش می یابد تا به 18- 17 درجه سانتیگراد برسد. پس از آن، درجه حرارت باید در همین حدود باقی بماند.

تغذیه جوجه ها

بعد از تولد، بهتر است به جوجه ها غذا داده شود. البته اگر تا 24 ساعت تغذیه نشوند، مشکلی به وجود نخواهد آمد. در ساعت های اولیة ورود به جایگاه، آب ولرمِ حاوی 5% شکر یا ملاس، برای شادابی و کاهش  استرس ایجاد شده از حمل و نقل، مفید است.

تغذیه، بهتر است از روز اول با خوراک فرموله شده انجام شود. (در صورت عدم دسترسی به دان مورد نیاز  در سه روز اول، از ذرت و مقدار کمی گندم و برنج آردی نیز می توان استفاده کرد). از مواد غذایی با فیبر زیاد (مانند جو) نباید استفاده شود.

تا سن پنج هفتگی می توان جوجه مرغ ها و خروس ها را با هم نگه داشت. پس از انتخاب خروس های مورد نیاز که معمولاً دو برابر نیاز می باشد، بقیه خروس ها را می توان به عنوان مازاد به فروش رساند.

پراکندگی جوجه ها در جایگاه

·        تجمع جوجه ها در اطراف منبع حرارتی، نشان دهنده سردی

·        پراکندگی آنها در کنار دیوارهای سالن، نشان دهنده گرمی

·        و پراکندگی یکنواخت حاکی از دمای مناسب آشیانه است.

در صورت افزایش ویا کاهش شدید  درجه حرارت سالن، درصد تخم گذاری و رشد طیور کاهش می یابد.

نور

پرورش پولت؛

در هفته اول، در تمام 24 ساعت باید روشنایی تأمین شود.

از هفته دوم، نور کم می شود، به طوری که هر هفته 2 ساعت از روشنایی کاهش می یابد تا به 10 تا 12 ساعت برسد. این وضعیت تا قبل از تولید، حفظ می شود.

با شروع تخم گذاری، تحریک نوری اعمال می شود.

یعنی هفته اول، یک ساعت به زمان روشنایی اضافه می کنیم. (در زمان پولت به مدت 10 تا 12 ساعت ثابت بوده).

از هفته دوم، «ابتدای هفته نیم ساعت» و «وسط هفته نیز نیم ساعت» به روشنایی اضافه می کنیم تا به 15 ساعت در روز برسد.

مرغ نسبت به نور آبی کور است بنابراین می توان در هنگام فروش و یا گرفتن مرغ ها در شب از لامپ های آبی استفاده کرد.

حداکثر ارتفاع لامپ ها از کف سالن بین 180 تا 200 سانتی متر می باشد.

- شدت نور برای جوجه های 1 تا 14 روزه به طور متوسط 3 تا 4 وات برای هر متر مربع

- برای جوجه های 3 تا 4 هفته، حدود 2 تا 3 وات

- برای مرغ های جوان (پولت ها) 5/2 تا 5/3 وات

- و برای مرغ های بالغ به طور متوسط 5 وات برای هر متر مربع جایگاه، مناسب است.

توجه؛ چون مرغ های بومی به خصوص در روستاها، بیشتر اوقات روز در خارج از آشیانه به سر می برند، این مدت زمان نیز به عنوان ساعات استفاده از نور محاسبه می شود. در صورت کمبود زمان استفاده از نور طبیعی، ساعات باقیمانده را می توان در آشیانه و با استفاده از نور مصنوعی جبران کرد.

عمر اقتصادی مرغ بومی

عمر اقتصادی مرغ بومی 18 ماه است که پس از سپری شدن دوره رشد و رسیدن به سن بلوغ (5/4 الی 5 ماه) و تولید تخم، معمولاً به مدت یکسال از آنها تخم کشی می کنند. علاوه بر18 ماه گفته شده، مرغ ها را به مدت یکسال دیگر می توان نگه داشت، ولی بعد از این مدت، به علت کاهش تولید، نگهداری مقرون به صرفه نیست.

مدیریت در گله مرغ بومی

چون هدف از نگهداری مرغ بومی، تولید پروتئین با استفاده از ضایعات کشاورزی و مازاد غذا در روستا و کمک به اقتصاد خانوار روستایی می باشد، تشکیل گله های بزرگ با توجه به امکانات محدود در روستاها مورد توجه نیست. پرورش مرغ بومی به عنوان یک کار جانبی که زنان روستایی می توانند نقش مهمی در انجام آن داشته باشند، مطرح است. بنابراین، برنامه مدیریت در این واحدهای کوچک به آن صورت که در مرغداری های صنعتی اعمال می شود، مورد نظر نیست. تشکیل گله های بیش از 300 قطعه در روستا، به دلیل نیاز به تجهیزات و مراقبت های ویژه توصیه نمی شود.

غریزه کرچی

کرچی در مرغ بومی ایران به صورت غریزی وجود دارد. معمولاً بعد از یک دوره تخم گذاری، مرغ های بومی کرچ می شوند. در مدت کرچی، تخم گذاری قطع و تغذیه مرغ به حداقل می رسد. مرغ های کرچ تمایل به استراحت در جاهای تاریک دارند. برای کوتاه کردن مدت زمان کرچی می توان مرغ های کرچ را از آشیانه خارج کرده و در معرض آفتاب قرار داد. به این صورت، در آنها استرس ایجاد می شود.

عوامل ایجاد کرچی

کرچی یک صفت ژنتیکی است و با ظهور ناگهانی هوای گرم، جمع آوری نا منظم تخم مرغ و تاریکی آشیانه، در مرغ ایجاد می شود.

پر ریزی (تولک بری)

بیشتر مرغ های بومی بعد از یک دوره تخم گذاری دچار پر ریزی می شوند. هر چه پرهای مرغ دیرتر بریزد، از نظر صفت تخم گذاری بهتر است. مرغ های تخمی ضعیف پس از 3 الی 4 ماه تخم گذاری و مرغ های خوب، اغلب بعد از 12 ماه تخم گذاری دچار پر ریزی می شوند.

عواملی که باعث جلو افتادن تولک بری می شود، شامل: ابتلاء به بیماری انگلی، تغییر آب و هوا، غدای طیور و گرم شدن محیط است.

در موقع تولک بری، باید مقدار پروتئین جیره و نور آشیانه افزایش داده شود.

در ضمن یرای بالا بردن کیفیت گله مرغ بومی، بهتر است علیه این دو صفت انتخاب صورت گیرد. یعنی؛ مرغ هایی که دفعات کرچی و تولک بری کمتر و کوتاه تری دارند، انتخاب شوند.    

بیماری های رایج د رطیور

نیو کاسل

یک بیماری ویروسی و بسیار واگیر است که سویه های مختلف دارد. انتشار ویروس از طریق؛ هوا، وسایل آلوده و حمل و نقل طیور انجام می شود.

پیشگیری

رعایت اصول بهداشتی

نگهداری نکردن جوجه با مرغ های مسن

ضد عفونی وسایل مورد استفاده

انهدام بهداشتی لاشه های تلف شده در اثر بیماری

و واکسیناسیون به موقع طیور، در پیشگیری مؤثر است.

آبله طیور

یک بیماری ویروسی است که از راه مخاط چشم و زخم های ناحیه ریش و تاج انتقال می یابد.

پیشگیری

از طریق مایه کوبی و ضد عفونی جایگاه است. همچنین نور خورشید به علت خاصیت ضد عفونی کنندگی که دارد، می تواند باعث از بین رفتن عامل بیماری آبله در جایگاه های آلوده شود.

بیماری تنفسی .R.D‍C

از بیماری های میکروبی است. راه های انتقال آن؛

از طریق تخم مرغ آلوده به جوجه

تماس جوجه سالم با جوجه بیمار

و عدم تهویه صحیح آشیانه است.

علائم بیماری ‍C.R.D  

ترشحات بینی، انسداد سوراخ های بینی، انبساط سینوس ها با مواد پنیری شکل، ورم نای، کدر شدن کیسه هوایی، کم شدن اشتها، لاغریی و خرخر کردن.

پیشگیری

با رعایت اصول بهداشت و به خصوص تهویه صحیح در آشیانه قابل پیشگیری است.

عارضه خود خوری (‌کانی بالیسم)

عارضه خودخوری در طیور به علل مختلف از جمله؛ کمبود پروتئین، بالا بودن انرژی جیره، تراکم زیاد در آشیانه، کمبود آبخوری و دانخوری و حساسیت آنها به رنگ قرمز به وجود می آید.

  درمان این عارضه

نوک چینی در مرغ بومی در سن 2-1 هفتگی که دو سوم از نوک بالایی و یک سوم از نوک پایینی را می چینند،

افزایش تعداد دانخوری و آبخوری و در نتیجه کاهش تراکم در آشیانه،

بالا بردن پروتئین جیره،

کاهش نور با استفاده از لامپ های با نور قرمز،

افزودن مقداری نمک به آب اشامیدنی طیور،

جدا کردن طیور زخمی

و درمان آنها با استفاده از اسپری آنتی بیوتیکی، از جمله راه های درمان عارضه خودخوری است.

عارضه پَرخوری

این عارضه بیشتر در مرغ های تخم گذار دیده می شود. به این صورت که لوله گوارش طیور، با خوردن پَر، مسدود شده و باعث تلفات می شود.

وجود انگل های جلدی در روی بدن طیور، کمبود پروتئین