از نکاتی که باید قبل و بعد از شیر دوشی در دامداری ها باید رعایت شوند تا منجر به کاهش بار میکروبی شیر شوند، چه می دانید؟
بهداشت شیر
و
روش هایی برای کاهش بار میکروبی شیر
مقدمه:
تولید شیر سالم، بهداشتی و با کیفیت، از چند نظر دارای اهمیت می باشد؛
- ارزش غذایی بسیار زیاد،
- تأثیر بر حفظ سلامت مصرف کنندگان،
- و به لحاظ اقتصادی
شیر، یک ماده غذایی طبیعی و کامل برای انسان است. اما در صورت رعایت نکردن اصول بهداشتی مربوط به تولید شیر، نه تنها کمبودهای غذایی بدن را جبران نمی کند، بلکه ممکن است با ایجاد عفونت، مسمومیت های غذایی، اختلالات گوارشی و یا بیماری های مشترک بین انسان و دام، خسارات و صدمات جبران ناپذیری به بار آورد.
یکی از مهم ترین شاخص ها در تولید شیر سالم، «کاهش بار میکروبی شیر تولیدی» است.
میزان باکتری های موجود در شیر -به خصوص باکتری هایی که در دمای حدود 15 تا 40 درجه سانتیگراد رشد می کنند- را در اصطلاح، بار میکروبی می گویند. به همین دلیل لازم است با استفاده از روش هایی که گفته خواهد شد، از ورود میکروب به شیر و رشد و تکثیر آن جلوگیری شود.
خصوصیات شیر سالم:
شیر سالم با رنگ سفید تا مایل به زرد بسیار کمرنگ است. وزن مخصوص آن 028/1 تا 033/1 و PH آن 6/6 تا 8/6 می باشد (به میزان بسیار اندک، اسیدی است).
اگر دام شیرده به بیماری مبتلا شود، ممکن است رنگ شیر تغییر کند یا بدمزه و گاه شور یا تلخ شود. در این صورت، نباید مورد استفاده قرار گیرد. (البته بعضی اوقات بو و مزه شیر منشأ تغذیه ای دارد)
* درجه بندی شیر بر اساس بار میکروبی:
1. در استاندارد جهانی، شیر درجه یک به شیری گفته می شود که بار میکروبی آن زیر 100.000 میکروب در هر میلی لیتر شیر باشد.
2. شیر درجه دو، شیری است که بار میکروبی آن بین 100.000 تا 500.000 میکروب در هر میلی لیتر باشد.
3. شیر درجه سه، شیری است که بار میکروبی آن بین 500.000 تا 1.000.000 میکروب در هر میلی لیتر شیر باشد.
معمولاً باید از تحویل شیری که بیشتر از یک میلیون بار میکروبی داشته باشد، خود داری شود. لازم است دامداران برای کاهش بار میکروبی شیر تولیدی خود (تا زیر یک میلیون) تلاش نمایند.
بهداشت دام ها قبل از شیر دوشی:
از اولین مواردی است که باید برای تولید شیر سالم و بهداشتی مورد نظر قرار گیرد:
- تهیه بستر مناسب و خشک برای گاوها، به منظور جلوگیری از آلودگی پستان دام به ذرات مختلف مثل مدفوع و ...
- در تغذیه، از دادن خوراک های کپک زده و آلوده خودداری شود (پیشگیری از وجود افلاتوکسین ها و ... در شیر).
- تأمین نور و تهویه مناسب و جایگاه بهداشتی برای گاوها و مبارزه با حشرات و مگس ها.
- همکاری دامداران با مراکز دامپزشکی برای آزمایش های دوره ای بیماری های مشترک، مثل سل و بروسلوز و جداسازی دام های بیمار و خارج کردن آنها از دامداری.
- کنترل بیماری های پستانی دام ها و دور ریختن شیر دام های مبتلا به ورم پستان.
- جداکردن دام هایی که تحت درمان هستند و مخلوط نکردن شیر این دام ها با شیری که قرار است فرآوری و مصرف شود. همچنین جدا کردن شیر گاوهای تازه زا (حداقل تا 3 روز بعد از زایش).
نکات بهداشتی در هنگام شیردوشی:
- شستشوی کامل دستگاه های شیر دوش ، وسایل و لوازمی که در شیر دوشی استفاده می شوند، با آب تمیز، مواد شوینده، سود و اسید (ابتدا آب سرد و بعد آب گرم و مواد شوینده).
- سالم بودن شخص شیر دوش و عدم ابتلا به هر گونه بیماری های واگیر.
- شستشوی دست ها با آب تمیز و صابون، قبل از شیر دوشی.
- شستشو و خشک کردن سر پستانک های گاو، قبل از شیر دوشی ( باحوله یا پارچه تمیز).
- دور ریختن قطره های اول شیر. بهتر است در ظرف تیره رنگ باشد تا ضمن تخلیه شیر اولیه مجرای پستان (که محل تجمع عوامل میکروبی می باشد)، چنانچه شیر وضعیت غیر طبیعی داشته باشد، مشخص شود.
- ضد عفونی کردن سر پستانک ها بعد از شیر دوشی ( چون مجرای پستان تا مدتی بعد از شیردوشی باز است).
- مکان شیردوشی باید بهداشتی، تمیز و روشن، همراه با تهویه مناسب باشد. از دوشیدن دام در مکان های تاریک و پر گرد و غبار خودداری شود.
- برای ساخت ظروف شیر (بیدون ها) باید از فلزاتی که زنگ نمی زنند (مانند آلومنیوم) استفاده شود.
نکات بهداشتی بعد از شیر دوشی:
- نگهداری شیر در مکان مناسب، تمیز، خنک و به دور از آلودگی.
- خنک کردن سریع شیر. با این کار، شیر سالم تر و بار میکروبی کمترخواهد بود. (لازم است در مدت 2 تا 3ساعت، شیر به دمای حدود 4 تا 6 رسانده شود).
- تحویل سریع تر شیر به مراکز جمع آوری یا مراکز تبدیل و فرآوری شیر خام.
- صاف کردن شیر. ممکن است پس از شیر دوشی موادی مانند گرد و غبار ، فضولات دامی و ... وارد شیر شوند، بنابر این لازم است شیر صاف شود.
- جلوگیری از خوابیدن گاو بلافاصله بعد از دوشش (به دلیل آنکه مجرای پستان، حداقل تا نیم ساعت بعد از دوشش باز است). تغذیه و خوراک دادن دام ها را، می توان بعد از دوشش انجام داد.
- در صورت استفاده از شیر به صورت غیر پاستوریزه، لازم است به مدت 20 دقیقه جوشانیده شود تا میکروب های بیماری زای آن از بین بروند.
- در صورت تبدیل شیر به پنیر (به صورت سنتی) لازم است پنیر تازه به مدت 45 روز در آب نمک 25% نگهداری شود تا میکروب های بیماری زای آن از بین بروند.
- شیر تولیدی در گاوداری های صنعتی، باید به وسیله خودروهای مجهز به تانکر دو جداره استیل و در دمای 4 درجه، به نزدیک ترین مراکز جمع آوری یا فرآوری حمل شود. در صورت عدم نداشتن خودروی مجهز، باید بیدون های 30 تا 50 لیتری آلومینیومی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین لارم است بیدون ها کاملاً پر باشد تا از تکان خوردن شیر در آنها جلوگیری شود (چون در غیر این صورت، به ترکیبات شیر لطمه وارد می شود).
متأسفانه گاه به جای استفاده از روش های بهداشتی و اصولی برای کاهش بار میکروبی و اسیدیته ، از مواد بازدارنده در شیر استفاده می کنند. این مواد ضمن از بین بردن ارزش غذایی شیر، مشکلات زیادی را برای سلامت مصرف کنندگان ایجاد می کنند.
توصیه می شود با توجه به راه های شناسایی مواد افزودنی در کارخانه های تحویل و فرآوری شیر و تحویل نگرفتن شیرهایی که دارای مواد افزودنی باشند، موارد ذکر شده به دقت رعایت شود.
با تولید شیر سالم، می توان خدمت مؤثر و مفیدی به جامعه، به خصوص کودکان و کهنسالان نمود.